گزارش ـ مصاحبۀ صدرالدین الهی:

سید ضیا، مرد اول یا مرد دوم کودتا

احمد احرار

شمارۀ 1122 مجلۀ تهران‌مصور، جمعه 14 اسفند 1334
صدرالدین الهی

سید ضیاء از راز گذشته پرده برمی‌دارد

مرد اول کودتا از کودتا سخن می‌گوید

رجال کارکشتۀ سیاسی را بر سر تاس نشاندن و گفته‌های ناگفته از زیر زبانشان بیرون کشیدن آسان نیست، خاصه اگر حریف، خود اهل حرفه، یعنی روزنامه‌چی بوده باشد. کتاب پانصدصفحه‌ای «سیدضیا» حاصل چنین کار شگرفی است از سوی دکتر صدرالدین الهی در چندین جلسه دیدار و گفت گو با سیدضیاءالدین طباطبایی، «مرد اول یا مرد دوم کودتا» به‌تعبیر کنایه‌آمیز مؤلف.

کنایه از این جهت که تا وقتی «سید» زنده بود، بر سر این که او نقش اول یا دوم را در کودتای 1299 ایفا کرد اختلاف نظر وجود داشت و هنوز هم وجود دارد. این سؤال را دکتر الهی با لطایف‌الحیل مطرح و با سماجت دنبال می‌کند و هر بار، سید از جواب دادن طفره می‌رود. بعد هم تیغ سانسور تکلیف هردو را روشن می‌سازد. مصاحبه، نزدیک به نیم قرن پیش انجام گرفته است. دقیقاً در زمستان سال 1343. دکتر الهی در مقدمۀ کتاب می‌نویسد «مصاحبه در شمارۀ 1122 مجلۀ تهران‌مصور، مورخ جمعه 14 اسفند 1334 با تیتر (سید ضیاء از راز گذشته پرده برمی‌دارد) که روی جلد مجله آمده بود، چاپ شد. بخش اول آن با سر و صدای بسیار توأم بود. سانسور در همان اول کار، عنوان (مرد اول کودتا از کودتا سخن می‌گوید) را به مرد دوم کودتا... تبدیل کرد و سپس در نوشتۀ اولیه و متن ماشین‌شدۀ پیش از چاپ، تا آنجا که توانست جرح و تعدیل نمود... بعد از آن درحالی‌که مصاحبه قرار بود چیزی شبیه خاطرات فرخ و به‌صورت مداوم منتشر شود، دستور آمد که همان یک شماره کافی است. و در نتیجه، دنبالۀ مصاحبۀ چاپ‌ نشده نزد من باقی ماند».[+]ادامــــه

احمد احرار
کیهان لندن 1403 - 7 اردیبهشت 1391 - 26 آوریل 2012

*****

گزارش - مصاحبه صدرالدین الهی: سیدضیا، مرد اول یا مرد دوم کودتا (2)

- آقا، راست است که شما انگلیسی هستید؟
ـ بله، این طور می‌گویند!

کاغذ و قلمی در دستم بود و داشتم به‌ خیال خود جواب مفصلی را می‌نوشتم که دست روی دستم گذاشت به‌معنای آن که: صبر کن و ننویس. «کتاب ـ روزنامه» را دکتر الهی با این کلمات آغاز می‌کند و به‌دنبال آن تصویری را که از سید ضیاءالدین، طی سالها در ذهنش نقش بسته است ارائه می‌دهد: «تا پیش از این که به دیدنش بروم و پرسشم را بی مقدمه طرح کنم، فکر می‌کردم با یک آدم دوپهلوی محتاطِ میانه‌رو طرف هستم.

سیدضیاءالدین طباطبایی

مهمتر از همه، دربارۀ او تصور خوبی نداشتم. نمی‌توانستم با خوش‌بینی با آدمی که یک نقطۀ عطف در تاریخ معاصر ماست روبرو شوم. زیرا کسانی که تاریخ معاصر را نوشته‌اند، کوشیده‌اند که این نقطۀ عطف را مثل کابینه‌ای که او تشکیل داد، «سیاه» معرفی کنند. توی راه، وقتی داشتیم به سوی خانۀ او می‌رفتیم، به علی رهبر عکاس تهران‌مصور که همراهمان بود سفارش کردم و گفتم «آقای رهبر! مواظب باش با آدم بسیار زیرک و حسابگری روبرو هستیم. سعی کن تا می‌توانی از فرصت‌های مناسب برای گرفتن عکس‌های مناسب استفاده کنی. او آدمی نیست که صاف و ساده بنشیند و به سؤالات من جواب بدهد و تو بتوانی عکس‌های صاف و ساده بگیری.» زنم هم با من همعقیده بود، منتها از من محتاط‌تر و زیرکانه‌تر فکر می‌کرد. می‌گفت باید کاری کرد که او عصبانی نشود».[+]ادامــــه

صدرالدین الهی
کیهان لندن 1404- 14 اردیبهشت 1391- 3 مه 2012

*****

گزارش - مصاحبه صدرالدین الهی: سیدضیا، مرد اول یا مرد دوم کودتا (3)


کابینه کودتا [برانـــداز] به ریاست سید ضیاء با حضور سردارسپه که تنها سه ماه دوام داشت؛ شرکت کنندگان در کودتای[برانـــدازی]-ی ۳ اسفند ۱۲۹۹ (از سمت چپ، ردیف جلو) : رضاشاه، مسعود کیهان، سرهنگ گلیروپ (فرمانده سوئدی ژاندارمری)، سید ضیاءالدین طباطبایی، حسین دادگر، حسن مشار، علی ریاضی، کاظم خان سیاح
*****
کودتای سوم حوت 1299 را افکار عمومی در ایران، تحت تأثیر تبلیغات چپ افراطی و نیز روحانیونی که در دوران سلطنت رضاشاه به حاشیه رانده شده بودند، به‌گونه‌ای بسیار متفاوت با واقعیت آن به‌عنوان رویداد تاریخی، و تنها در کادر یک سناریوی سیاسی کارگردانی شده از لندن شناخته و دریافته است. سخنانی که دکتر الهی از زبان سیدضیاءالدین طباطبائی شنیده، یا بهتر بگوییم بیرون کشیده، پرده از حقایق پنهان مانده از چشم بسیار کسان، حتی اهل سیاست و علاقه‌مندان به مباحث تاریخی برمی‌دارد. چه کسی باور می کرد فکر کودتا را بازیگر سیاسی آن، سیدضیاءالدین از لنین الهام گرفته باشد؟ سید ضیاءالدین، در گفتگو با صدرالدین الهی چنین می‌گوید:[+]ادامــــه

صدرالدین الهی
کیهان لندن 1405- 21 اردیبهشت 1391- 10 مه 2012

*****

گزارش - مصاحبه صدرالدین الهی: سیدضیا، مرد اول یا مرد دوم کودتا (4)


سیدضیا: "موسولینی قهرمان من بود"

قبلا خواندیم که سید ضیاءالدین در گفت و گو با دکتر الهی اظهار می‌کند الهام‌بخش وی در اقدام به کودتا «لنین» بود. از طرف دیگر، اما «سید» موسولینی را قهرمان محبوب و ایده‌آل خود معرفی می‌کند. در «دو قرن نشیب و فراز مطبوعات و سیاست در ایران» نیز آمده بود که وقتی سیدضیاء برای دریافت فرمان نخست‌وزیری به کاخ سلطنتی می‌رود، احمدشاه می‌پرسد چه لقبی می‌خواهد تا در فرمان قید کند و او پاسخ می دهد «دیکتاتور ایران»!
درحقیقت، سید می‌خواست هم راه انقلابی لنین را برود و هم کفش دیکتاتوری موسولینی را بپوشد. دنبالۀ کلام را به روزنامه‌نگار جوان و روزنامه‌نگار کهنه‌کار می‌سپاریم:[+]ادامــــه

صدرالدین الهی
کیهان لندن 1405- 21 اردیبهشت 1391- 10 مه 2012

*****

گزارش - مصاحبه صدرالدین الهی: سیدضیا، مرد اول یا مرد دوم کودتا (5)