نگاهى دیگر به«۲۸مرداد۳۲»


على میرفطروس

سقوط دولت مصدّق، در کشاکش-های جنگ سرد روی داد و لذا تحلیل های موجود درباره-ی علل و عوامل این سقوط – عمدتاً – متأثر از شرایط سیاسی – ایدئولوژیک آن دوران-اند. در این تحلیل-ها به علل داخلی و ضعف-های درونی جنبشی که مصدّق نماد و رهبر آن بود، توجه-ی چندانی نشده است.


* بابک امیرخسروى، عضو برجسته-ی حزب توده- که خود شاهد و ناظر رویداد ۲۸مرداد۳۲ بود ،تأکید مى کند: «هیچ واحد منظم ارتشى در ماجراى روز ۲۸مرداد۳۲، شرکت نداشت».

* برای درک رویداد ۲۸مرداد۳۲، نخست به روانشناسی مردم تهران در نگرانى ازرفتن شاه و ملکه-ی جوان از ایران و هراس مردم از آشفتگى-هاى سیاسى بیشتر و بیم آنان از بقدرت رسیدن کمونیست-ها و استقرار دوباره-ی ارتش سرخ شوروى و سپس، به انفعال عجیب و سئوال-انگیز دکتر مصدّق در روز ۲۸ مرداد، باید توجّه-ی اساسی کرد.
اشاره:

درباره-ی «۲۸ مرداد ۳۲» و سقوط دولت دکتر مصدّق در سال-هاى اخیر کتاب-ها و تحقیقات بسیار منتشر شده-اند٠ استقبال خوانندگان عالی-مقدار از کتاب «دکتر محمد مصدّق،آسیب شناسى یک شکست»و چاپ دوم آن در کمتر از یک سال- باتوجه به تیراژ وسیع کتاب و دشوارى-هاى توزیع و پخش در خارج از کشور- نشانه-ی امید-بخشى براى باز-اندیشى و باز-نویسى تاریخ معاصر ایران است چرا که بخاطر سیطره-ی ایدئولوژى-هاى فریبا(چه دینى و چه لنینى)تاریخ معاصر ایران، عموماً دستخوش تعصب-هاى سیاسى و تفسیرهاى ایدئولوژیک بوده است٠

مقاله-ی حاضر، پیش-گفتار ترجمه-ی انگلیسى کتاب «آسیب شناسى٠٠٠» است که بزودى در آمریکا منتشر خواهد شد٠ چاپ سوم متن فارسى کتاب (با ویرایش جدید و الحاقات واضافات) نیز در دست انتشار است٠
ع٠م

(پیشگفتار ترجمۀ انگلیسى کتاب«آسیب شناسى یک شکست»)
دولت آمریکا تااوایل قرن بیستم به ایران اعتنائی نداشت و اساساً از موقعیّت ممتاز سیاسی – استراتژیک این کشور، بی خبر بود، امّا در سال ۱۹۱۹ با غیبت روسیه-ی بلشویک در ایران و گرفتارى-هاى این کشور با آشوب-های داخلى، وقتی دولت انگلیس کوشید تا ایران را کاملاً به منطقة نفوذ خویش در آورد، سیل عظیمی از احساسات ضدانگلیسی سراسر ایران را فراگرفت و دولت آمریکا با وفاداری به آرمان حمایت از جنبش-های ملّی و آزادیبخش منطقه، از حقوق ملّت ایران شدیداً دفاع و پشتیبانی کرد. از همین هنگام، حضور آمریکا در ایران – به عنوان عامل ثبات و توازن بین دولت های روس و انگلیس- مورد توجّه-ی عموم رهبران سیاسی و روشنفکران ایران قرار گرفت.
*****

پس از گذشت بیش از نیم قرن بر سئوآلات و تردید-هاى از سقوط دولت مصدّق و با وجود انتشار اسناد کودتا-های مهم (مانند کودتای اندونزی، گواتمالا و شیلی)، سازمان C.I.A بطور سئوال-انگیزی تاکنون از انتشار حجم عظیم اسناد مربوط به وقایع "۲۸مرداد۳۲" پرهیز کرده و باادعاى «آتش گرفتن و نابود شدن اسناد مربوط به سقوط دولت دکتر مصدق» [۴]، موجودافزوده است هر چند انتشار اخیر گزارش-های محرمانه-ی وزارت امور خارجه-ی آمریکا[۵] و نیز گزارش "ویلبر" (مسئول برجسته-ی سازمان سیا در طرح کودتا)[۶] تا حدی، خلا ناشی از عدم وجود اسناد سازمان سیا را پُر مى سازند و طرحی از حوادث مربوط به سرنگونی دولت مصدّق را ترسیم می کنند.

*****


با سقوط دولت مصدّق، حزب توده – بعنوان بزرگ-ترین و قدرتمند-ترین حزب کمونیست منطقه در آن دوران، آرزوی ایجاد «ایرانستان وابسته به شوروی» را برباد رفته دید و لذا این حزب، با شبکه-ی گسترده-ای از روزنامه-ها، نشریات، سندیکا-ها و گروه-های سیاسی و روشنفکری، ضمن تلقّی سقوط دولت مصدّق بعنوان «کودتای آمریکائی»، به افکار عمومی در ایران چنان شکل داد که دشمنی با «امپریالیسم آمریکا» و « مبارزه با رژیم دست نشانده-ی محمدرضا شاه » درجامعه-ی سیاسى ایران، نهادینه شد، مخالفتی که ضمن وحدت سیاسی-تئوریک مارکسیست-ها و ملى-مذهبی-ها در مبارزه با آمریکا، سرانجام، زمینه-ساز انقلاب اسلامی به رهبری آیت الله خمینی گردید (۱۳۵۷). اشغال سفارت آمریکا و گروگانگیری دیپلمات-های آمریکائی توسط دانشجویان(۱۳۵۸)، تبلور دیگری از این نفرت ودشمنی بود.
*****

از« طرح کودتا» تا «انجام عملی کودتا»، تفاوت، بسیار است. کتاب «دکتر محمد مصدّق،آسیب شناسى یک شکست» به دنبال پاسخ به سئوالات زیراست:

- آیا در ۲۸مرداد۳۲، کودتایى برای سرنگونی دولت مصدّق صورت گرفته است؟

- باتوجه به خلع سلاح کامل نیرو-هاى زبده-ی «گارد شاهنشاهى» توسط مصدق و دستگیرى و بازداشت افسران عالیرتبه-ی منسوب به کودتا در (۲۵مرداد۳۲)، آیا-اساساً- مخالفان نظامى مصدق، نیرو و توان لازم برای انجام کودتا در ۲۸مرداد را داشتند؟

- قدرت سیاسى-نظامى حزب توده، که باعث نگرانى دولت آمریکا و در نتیجه، موجب تصویب طرح کودتا گردید، واقعاً، چقدر بوده است؟

- با توجه به انحلال مجلس توسط مصدّق در یک رفراندوم غیرقانونى و غیردموکراتیک زیر چتر حمایت گسترده-ی حزب توده (۱۲و۱۸مرداد۳۲) و سپس، صدور فرمان قانونى شاه مبنی بر عزل مصدّق از نخست وزیری و رؤیت، امضا و ارائه-ی رسید کتبى این فرمان توسط مصدّق (۲۵مرداد۳۲) و در نتیجه، منتفی شدن طرح کودتا، آیا ادعاى «کودتاى نظامى آمریکا علیه دولت مصدق» مى تواند دقیق یا منطقی باشد؟
ادامــــه[+]